EEG Biofeedback, znana również jako Neurofeedback, jest metodą, która poprzez wykorzystanie procesu uczenia się umożliwia danej osobie wpływanie na charakterystykę swych własnych fal mózgowych. W momencie gdy uzyskujemy informację o charakterystyce naszych fal mózgowych, możemy nauczyć się ją aktywnie zmieniać. Można to uważać za rodzaj ćwiczenia mózgu.
EEG Biofeedback jest stosowany w wielu przypadkach i zaburzeniach charakteryzowanych niewystarczająco dobrym funkcjonowaniem mózgu. Dotyczy to na przykład zespołu nadpobudliwości psychoruchowej oraz innych bardziej poważnych problemów związanych z zachowaniem i uczeniem się, a także innych dolegliwości takich jak: zaburzenia snu u dzieci, zgrzytanie zębami, przewlekłe bóle głowy, żołądka lub migreny.
Trening jest pomocny również w eliminowaniu zaburzeń związanych z nastrojem, a w tym leków i depresji, a także bardziej poważnych schorzeń takich jak: niekontrolowane drgawki, mikro-uszkodzenia mózgu, lub porażenie mózgowe.
Na początku wykonywany jest wstępny wywiad w celu zidentyfikowania objawów, a także w celu uwzględnienia historii zdrowia osoby. Następnie wykonuje się badanie EEG (zapisuje się wykresy poszczególnych zakresów częstotliwości fal mózgowych) oraz przeprowadza się wstępną sesję treningową EEG Biofeedback. Takie badanie może trwać nawet do 2 godzin i wymaga sporządzenia opisu EEG. Następne treningi trwają około 40 minut i powinny być wykonywane od 1 do 5 razy w tygodniu. Poprawa staje się widoczna zazwyczaj w ciągu 10 sesji. W chwili gdy następuje utrwalenie się umiejętności, korzyści nabierają, w większości przypadków, trwałego charakteru.
Procedura treningowa EEG Biofeedback jest bezbolesna i nieinwazyjna. Na głowie oraz na uchu pacjenta umieszczane są czujniki (elektrody). Fale mózgowe są wzmacniane i przetwarzane komputerowo tak, aby zapewnić sprzężenie zwrotne między obserwacją, a reakcją osoby poddanej treningowi. Proces ten przyjmuje dla osoby wykonującej trening formę gry komputerowej lub inną analogiczną formę łączącą obrazy graficzne z sygnałami dźwiękowymi. Osoba wykonująca trening jest proszona o wpływanie na przebieg gry za pomocą własnego umysłu. W chwili gdy zwiększa się aktywność mózgu w pożądanej częstotliwości, gra promuje takie zachowanie w postaci nagrody zależnej od rodzaju gry. Jeśli zwiększa się aktywność fal w niepożądanej częstotliwości, nagroda nie jest przyznawana. Stopniowo, mózg uczy się reagować na otrzymywane bodźce i rozpoczyna się „nauka” nowych wzorców fal mózgowych. Nowy wzorzec przyjmuje charakterystykę, która jest zgodna z wzorcem obserwowanym typowo u osób bez danej dolegliwości.
Istnieją potwierdzone i udokumentowane klinicznie przypadki skuteczności treningu EEG Biofeedback w następujących obszarach zastosowań terapeutycznych.
- Uzależnienia
- Zaburzenia relacji
- Zaburzenia auto-immunologiczne
- Przewlekłe bóle
- Depresje
- Zaburzenia snu
- Zespół Tourette’a
- Lęki, niepokoje
- Zespół nadpobudliwości psychoruchowej
- Zespół chronicznego zmęczenia
- Zaburzenia przewodnictwa nerwowego
- Epilepsja
- Udary/Lekkie upośledzenia umysłowe
Trening jest skuteczny w przypadku zespołu nadpobudliwości psychoruchowej, impulsywności i rozproszenia uwagi. Często obserwowanym skutkiem są lepsze wyniki w szkole oraz poprawa funkcji poznawczych. Istnieją potwierdzone przypadki badań na reprezentatywnej grupie dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej, które pokazały poprawę wyników testów IQ od kilku do kilkunastu punktów.
Poprawie może również ulec zachowanie. Jeśli dziecko ma często niekontrolowane napady złości, jest agresywne, nawet brutalne i okrutne, to trening jest w stanie nauczyć dziecko kontrolować te zachowania.
W przypadkach depresji może wystąpić stopniowe odzyskiwanie „wpływu” i reakcji emocjonalnej, a także zmniejszanie się zmęczenia wysiłkowego. W przypadkach lęków i napadów paniki występuje stopniowa poprawa „samo-regulacji” mózgu, skutkująca spadkiem częstotliwości i intensywności napadów lękowych i paniki, aż do osiągnięcia poziomu normalnego.
W przypadkach epilepsji obserwuje się zmniejszenie intensywności i częstotliwości napadów. W wielu przypadkach możliwe staje się zmniejszenie dawki leków przeciwdrgawkowych i zmniejszenie efektów ubocznych ich stosowania.
Nie jest możliwe przewidzenie, że trening odniesie na pewno pozytywne skutki w danych konkretnych warunkach. Jednakże w przypadkach bardziej typowych potwierdza się najczęściej pozytywny rezultat. Co jest istotniejsze, skuteczność treningu daje się zaobserwować już na jego wczesnym etapie wykonywania. Ponadto dla większości przypadków nie są znane jakiekolwiek niekorzystne efekty uboczne, przy założeniu, że trening prowadzony jest pod profesjonalnym nadzorem.
Mózg człowieka ma niesłychanie wysoką zdolność adaptacji i uczenia się. Może nauczyć się poprawiać swą własną wydajność, jeśli tylko poda mu się informacje o tym co należy zmienić i skłoni się go do wykonania odpowiednich korekt. Kiedy funkcje samoregulacyjne mózgu są wykonywane bez zakłóceń, to fale mózgowe (EEG) osoby mają określoną charakterystykę (wzorzec). Trening zmusza osobę do utrzymania takiego stanu „wysokiej efektywności”, uwagi oraz skupienia. Stopniowo mózg uczy się, tak samo jak uczy się wszystkich innych rzeczy. I tak jak w przypadku innych procesów uczenia się, mózg skłonny jest zapamiętywać wyuczone umiejętności.
„Nieprawidłowy” w konkretnych warunkach zapis EEG może być skutkiem i jednocześnie przyczyną (sprzężenie zwrotne) wielu problemów związanych z codzienną aktywnością człowieka, takich jak: zdolność uczenia się, samopoczucie, sen i zachowanie. W wyniku treningu EEG Biofeedback te negatywne efekty będą mogły być stopniowo korygowane wraz z normalizacją charakterystyki EEG.
Komputer terapeuty jest zwykle umieszczony za pacjentem. Umożliwia to terapeucie śledzenie EEG pacjenta podczas całej sesji bez zaburzania sprzężenia zwrotnego.
Na głowie pacjenta umieszczane są, przy użyciu żelu bądź pasty, dwie elektrody, a inne elektrody mocowane są do małżowin usznych. Pacjenci podczas treningu wygodnie siedzą w fotelu.
Komputer z grą znajduje się kilkadziesiąt centymetrów przed pacjentem. Pacjent prowadzi interakcję z komputerem (wyłącznie przy użyciu własnych fal mózgowych) przez następne 30 minut.
Fale mózgowe pacjenta są rejestrowane przez elektrody, a następnie wzmacniane i obserwowane przez komputer. Komputer przetwarza dalej sygnał i zapewnia (sprzężenie zwrotne) informację o tym, jakie fale mózgowe przeważają w danej chwili.
Każdy ekran zawiera cztery ciągi danych EEG (pod każdym ciągiem znajdują się tekst opisowy i wartości danych). Najwyżej położona, nieco pozawijana linia, jest kompletnym EEG pacjenta odczytanym przez pojedynczą elektrodę umieszczoną na głowie. Trzy faliste linie poniżej pokazują aktywność w trzech niezależnych częstotliwościach EEG: theta, SMR i wysokiego beta. Celem pacjenta jest zwiększyć określone przedziały częstotliwości EEG (np. SMR), zmniejszając jednocześnie inne (np. theta i wysokie beta). Pacjent śledzi aktywność przedziałów częstotliwości swojego EEG, nie w postaci falistych linii na komputerze terapeuty, ale w postaci elementów gry na komputerze z grą.
Przebieg własnych fal mózgowych, osoba poddana treningowi obserwuje na swoim ekranie w postaci gry wideo. Grą kieruje się wyłącznie za pomocą pracy własnego mózgu bez klawiatury czy joysticka. Kiedy wzrasta aktywność mózgu w pożądanym paśmie częstotliwości fal mózgowych, otrzymujemy nagrodę w postaci punktów. Jeżeli natomiast wzrasta aktywność w niepożądanych pasmach to nie zdobywa się kolejnych punktów. Mózg stopniowo reaguje na motywacyjne wskazówki proponowane przez komputer w postaci nagrody za dobre wyniki w grze. W ten sposób mózg sam rozwija proces uczenia się nowych bardziej odpowiednich częstotliwości fal mózgowych. Prawidłowe zakresy częstotliwości fal mózgowych, które można wytrenować zależą od wieku, stanu świadomości i rodzaju wysiłku psychicznego osoby poddanej treningowi.
Trening EEG jest procesem uczenia się i dlatego jego wyniki pojawiają się stopniowo z biegiem czasu. W większości przypadków początkowy postęp może zostać zaobserwowany już w ciągu około 10 sesji. Pierwotne cele treningowe mogą zostać osiągnięte w ciągu dwudziestu sesji, po których zwykle wykonywane są powtórnie początkowe testy. Dla zespołu nadpobudliwości psychoruchowej trening może wymagać czterdziestu sesji, a w poważniejszych przypadkach nawet więcej. Zgrzytanie zębami zwykle wymaga około dwudziestu sesji. Niektóre objawy uszkodzenia głowy często wymagają mniej niż dwudziestu sesji (problemy ze snem, zmęczenie, przewlekły ból), podczas gdy inne mogą wymagać dłuższego treningu zanim pojawią się pozytywne wyniki (np. niektóre funkcje związane z pamięcią).
W początkowym okresie uczenia się, sesje powinny być regularne i częste, dwie, trzy lub nawet więcej w ciągu tygodnia, Po utrwaleniu się procesu uczenia, częstotliwość może zostać zmniejszona, choć sesje powtarzane codziennie mogą okazać się bardzo korzystne.
Państwa lekarz może nie być zaznajomiony z tym konkretnym typem biologicznego sprzężenia zwrotnego. Będzie on wykazywał naturalny i zdrowy w takich przypadkach sceptycyzm wobec każdej nowej metody leczenia, która twierdzi, że umożliwia osiągnięcie tak wielu korzyści. Jeśli doktor jest zaznajomiony z ogólną koncepcją EEG Biofeedback to jest możliwe, że odnosi on to nie do treningu, o którym tu mowa, ale do bardziej powszechnych, wczesnych eksperymentów związanych z treningiem fal alfa. Prosimy o zasugerowanie doktorowi zaznajomienie się z nowszymi badaniami efektywności EEG Biofeedback w zwalczaniu takich zaburzeń jak: zespół nadpobudliwości psychoruchowej czy epilepsja. Na początek przydatne mogą okazać się niżej podane referencje:
Hill, R.W and Castro, E. Getting rid of Ritalin, 2002, Hampton Roads Publishing Company, Inc., 2002.
Lubar, J.F. and Bahler, W.W. (1976). Behavioral management of epileptic seizures following biofeedback training of the sensorimotor rhythm. Biofeedback and Self-Regulation, 1, pp.77-104.
Lubar, J.F. and Shouse, M.N (1976). EEG and behavioral changes in a hyperactive child concurrent training of the sensorimotor rhythm (SMR): A preliminary report. Biofeedback and Self-Regulation, 1, pp.293-306.
Lubar, J.O. and Lubar, J.F. (1984). Electroencephalographic biofeedback of SMR and beta for treatment of attention deficit disorder in a clinical setting. Biofeedback and Self-Regulation, 9, pp.1-23.
Shouse, M.N. and Lubar, J.F. (1979). Operant conditioning of EEG rhythms and Ritalin in the treatment of hyperkinesis. Biofeedback and Self-Regulation, 4, pp.301-312.
Koszt treningu zależy od konkretnego obszaru zastosowania i oferowanych dodatkowych usług. W celu uzyskania szczegółowych informacji o cenach prosimy o kontakt, tak jak to podano niżej.